İş Yerinde Psikolojik Şiddet ve Mobbing Nedir?

Beyaz yakalıların en çok şikayet ettiği konulardan biri psikolojik şiddet, diğeri ise mobbingdir. Her ne kadar bu iki kavram birbirinin yerine kullanılsa da aslında mobbing, psikolojik şiddetin sadece bir türüdür. İş hayatında psikolojik şiddetin hemen her çeşidiyle karşılaşmak mümkün. Bunlar arasında özellikle mobbinge karşı son yıllarda farkındalıklar giderek artıyor. Bu yazıda bu iki kavramı kısaca ele alacağız.

İş Yerinde Psikolojik Şiddet Nedir?

Kısaca ifade edecek olursak iş yerinde psikolojik şiddet, bir iş yerinde çalışanın diğer çalışanlar veya yöneticiler tarafından psikolojik olarak zarar veren kötü davranışlara maruz kalmasıdır. Bu davranışlar çalışana duygusal veya zihinsel bakımdan çeşitli zararlar verir. Doğrudan fiziksel zarar içermeyen iş yerinde psikolojik şiddet örnekleri, çalışanda genellikle fiziksel şiddetten daha kalıcı etkiler yaratır.

Bu bakımdan psikolojik şiddet şartları konuya ilişkin en önemli noktalardan biridir. Nitekim psikolojik şiddet tazminat konusu olduğu için yöntem ve araçlarının somut olması gerekir. Şiddet psikolojisi konusunda destek için de bu yöntem ve araçları iyi tanımak gerekir. Genel olarak baktığımızda, iş yerinde psikolojik şiddet türleri ve yöntemlerini şu şekilde ele almak mümkün:

• Mobbing: İş yerinde çalışanın belli bir grup tarafından hedef alınmasıdır. Sistematik şekilde ve uzun süre devam eden mobbing uygulamalarında esas amaç çalışanı istifaya zorlamaktır. Çalışanın sürekli eleştirilmesi ve hatalarının abartılması, diğer çalışanlarla iletişiminin engellenmesi en yaygın mobbing örnekleridir.

• Manipülasyon: Bir çalışanın başka bir çalışanı kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmek için gerçekliği çarpıtmasıdır. Örneğin mağdurun işlerini küçümsemek ve ona kasıtlı olarak yanlış bilgiler vermek manipülasyon yöntemlerinin başında gelir.

• Aşağılama ve küçümseme: Çalışanın yeteneklerinin, fikir veya düşüncelerinin, yaptığı işlerin sürekli olarak değersizleştirilmesidir. Bu davranışlar, mağdurun iş yerinde kendini önemsiz ve değersiz hissetmesine neden olur.

• Tehdit ve korkutma: Çalışanı istemediği şeyleri yapmaya zorlamaktır. Bu bağlamda en çok işten çıkarma tehdidi dile getirilir. Ayrıca kötü performans değerlendirmesiyle korkutmak da iş yerlerinde en yaygın psikolojik şiddet örnekleridir.

• Sosyal izolasyon: Çalışanın iş ilişkileri ve iletişimden kasıtlı olarak dışlanmasıdır. İş yerinde uygulanan psikolojik şiddetin bu türü, mağdurda yalnızlık ve çaresizlik hissi yaratır. Toplantılardan dışlamak veya sosyal etkinliklere davet etmemek sosyal izolasyonun en yaygın örnekleridir.

İş Yerinde Psikolojik Şiddetin Sonuçları Nelerdir?

Psikolojik şiddetin iş yerinde en yaygın türleri, mağduru birçok bakımdan derin sorunlarla karşı karşıya getirir. Özellikle mobbing nedeniyle mağdur, hayatında kalıcı etkiler yaratan zor bir süreçten geçer. Bu yüzden iş yerinde mobbing ve psikolojik şiddeti önlemek için hem bireysel açıdan hem de hukuki bakımdan çeşitli yükümlülükler vardır. Genel olarak ifade edecek olursak iş yerlerinde psikolojik şiddetin en önemli sonuçları şu şekildedir:

• Ruh sağlığı sorunları: İş yerinde psikolojik şiddete maruz kalan kişilerde en önemli ruh sağlığı sorunu depresyondur. Bunun yanı sıra sosyal anksiyete bozukluğu ile düşük özgüven ve özsaygı gibi farklı sonuçlara da rastlamak mümkündür.

• Fiziksel sağlık sorunları: Ruh sağlığı sorunları bir süre sonra fiziksel sağlık sorunlarını tetikler. Örneğin kronik stres nedeniyle uyku bozuklukları ortaya çıkar. Tükenmişlik sendromu, kişinin kalp ve sindirim sistemi rahatsızlığı yaşamasına neden olur.

• Verimlilik kaybı: İş yerinde psikolojik şiddet uygulamalarının en önemli sonuçlarından bir diğeri performans ve verimlilik kaybıdır. Yaptığı işe ilgisi azalan çalışanda motivasyon düşüklüğü verimlilik kaybı yaratır.

• Madde bağımlılığı: Psikolojik şiddete maruz kalan çalışanlarda madde bağımlılığının oluşma ihtimali daha yüksektir. Kişinin geçmişinde bu tür davranışları olmuşsa tekrarlama ihtimali artar.

• Sosyal çekilme ve izolasyon: İş yerinde psikolojik şiddete ve mobbinge maruz kalanlar, sosyal hayatlarında geri çekilme ve kendilerini izole etme eğilimindedir. Kişinin iş yerinde maruz kaldığı izolasyon, onu giderek tüm hayattan uzaklaştırır.

• İntihara eğilim: Mağdurların bir kısmında intihar düşüncesi oluşur. Kişinin sosyal destek gruplarından uzaklaşması, bu düşünceyle başa çıkmasını zorlaştırır.

• Yüksek çalışan devir oranı: İş yerinde psikolojik şiddetin kurumsal hale gelmesi, çalışanların yanı sıra işletmeyi de olumsuz etkiler. İşten kısa sürede ayrılan çalışan oranının yüksek olması, şirketin kurumsal hafızasına zarar verir.

• Yasal sorunlar ve tazminat davaları: Çalışanların iş yerinde psikolojik şiddete maruz kalması, yasal hakları uyarınca tazminat hakkı doğurur. Bu durum hem ekonomik hem de itibar açısından işletmeye zarar verir.

Mobbing Nedir?

İş hayatında karşılaşılan psikolojik şiddet ile mobbing arasında yakın bir ilişki vardır. Nitekim, mobbingin oluştuğu tüm durumlarda psikolojik şiddet söz konusudur. Ancak psikolojik şiddet her zaman mobbing kapsamında değerlendirilmeyebilir. Bu konuda farkındalıkları artırmak birçok açıdan önemlidir. Aksi durumda ne yazık ki ruh sağlığı ve psikoloji sorunlarının gerçek nedenlerine inmek mümkün olmaz.

Kısaca ifade edecek olursak durum şu şekildedir. Mobbing sözcüğü Türkçede genellikle yıldırma veya bezdirme şeklinde ifade edilir. Oysa bu sözcük, bir kimseye belli bir grup tarafından uygulanan psikolojik şiddeti ifade eder. Başka bir deyişle, mobbingde aktör belli bir kişi değil, gruptur. Ki bu durum, psikolojik şiddet ile mobbing kavramlarını ayrı ayrı düşünmeyi gerektirir.

Psikolojik Şiddet ile Mobbing Arasındaki İlişki Nedir?

Psikolojik şiddet olgusu içinde psikolojik taciz yer aldığı gibi baskı kurma, rahatsız etme, yıldırma, dışlama, gözden düşürme, aşağılama, motivasyonu ve özgüveni düşürme gibi davranışlar da vardır. Mutsuz etme veya sıkıntı verme amaçlı tüm davranışlar birer psikolojik tacizdir. Oysa mobbingde psikolojik şiddetin kişiye belli bir grup tarafından ve sistematik şekilde uygulanması gerekir.

Bu bakımdan, mobbingin oluştuğu her yerde psikolojik şiddet vardır. Ancak bir kimsenin başka bir kimseye psikolojik şiddet uygulaması her zaman mobbing demek değildir. İş yerlerinde karşılaşılan mobbing türlerinin hepsi psikolojik şiddet türleri içinde yer alır. Söz gelişi, çalışanla ilgili dedikodu ve söylenti çıkarmak bir psikolojik şiddettir. Veya statüsünü küçümsemek, çalışanı tecrit etmek de mobbing ve psikolojik şiddeti örnekler.

Ne var ki, bu davranışların kişiye belli bir grup tarafından ve sistematik şekilde uygulanması durumunda mobbing söz konusudur. Bu tür durumlarda psikolojik şiddet sözleri aynı zamanda da birer suç kapsamına girer. Dolayısıyla iş yerinde herhangi bir kişinin bir çalışanla ilgili dedikodu çıkarması veya onu küçümsemesi ona mobbing uyguladığı anlamına gelmez. Bu tür davranışlar ancak belli bir grup tarafından gerçekleştirildiğinde mobbing kapsamına girer.